Ако граѓаните гласаат за, прашањето за името ќе биде решено, односите со Грција, најважниот сосед во Македонија ќе се подобрат, а Македонија ќе може да ја игра улогата што треба да ја игра во европските прашања, вели во ексклузивно интервју за Наслов, поранешниот преговарач за името Роберт O Нил. Тој вели дека од друга страна ако граѓаните гласаат против, државата ќе има уште еден неопределен период на ќор-сокак, сеуште со незадоволително име БЈРМ, а македонските пријатели од целиот свет нема да разберат зошто компромисот кој значеше и промена на позицијата од Грција и од Македонија е одбиен. Тврди дека во таков случај, меѓународната поддршка за позицијата на Македонија сигурно ќе биде ослабена.

И самиот бевте преговарач како гледате на сиот овој спор за кој сега има најави дека може да се доведе до крај

Кога првпат ја посетив Македонија во есента 1992 година, согласно мојата тогашна задача да се обидам да ги помирам Грција и Македонија по прашањето за името на Република Македонија, станав свесен за длабокото чувство на дел од луѓето од Македонија дека тие се Македонци и Македонија е нивна татковина. Истовремено, грчката влада и многу Грци силно чувствуваа дека и тие се Македонци и дека историското наследство поврзано со Македонија е нивно.

Силно верував дека според меѓународното право, Република Македонија има право да го користи името што го избрала, но мојата задача како претставник на Европската заедница беше да ја убедам Република Македонија да го смени името, зборот Македонија. Во текот на неколкумесечни преговори, сметав дека претседателот Киро Глигоров е подготвен да направи промена во името на државата, ако тоа го реши проблемот, но дека новото име име мора да содржи признание за македонскиот идентитет. Тој беше подготвен да го прифати предлогот Република Македонија (Скопје). Грција, од друга страна, беше непопустлива дека овој збор не смее да биде таму, и го отфрли ова решение. Јас му реков на високиот грчки службеник во тоа време дека ако ја отфрлат оваа понуда, порано или подоцна Републиката ќе добие општо признание под името на Македонија.

Повеќе од 25 години подоцна, односно сега, се гледа решение кое може да го реши проблемот со името, а Републиката и нејзиниот народ можат да го задржат својот идентитет како Република Северна Македонија. Повеќе години давав совет дека Република Македонија треба да оди во Обединетите нации за да биде признаено нејзиното уставно име. Ниту една македонска влада не го прифати ваквото гледиште, и иако тоа може да доведе до целосно меѓународно признавање на Републиката под тоа име, тоа нема да го реши проблемот со членството на Македонија во Европската унија и во НАТО. Она што јас го приговарав беше одбивањето на Грција да ја прифати употребата на зборот Македонија во името на Републиката. Она што сега е предложено во Преспанскиот договор е, според мене, разумно решение за проблемот. Предложеното име е географски точно, ова е северна Македонија, а народот и понатаму ќе биде признаен како Македонец; но исто така признава дека има и луѓе во грчката провинција Македонија кои подеднакво се чувствуваат дека се Македонци.

Сега сепак има компромис. Како гледате на Преспанскиот дговор?

Одлучувачка промена е промената на позицијата на Грција. Таа конечно прифати дека Република Македонија е дел од поголема Македонија, а нејзиниот народ се сметаат себеси за Македонци, а сега прифаќа дека државата треба да користи име што го вклучува описот, Македонија. Ако тоа се направи и Преспанскиот договор влезе во сила, Грција ќе го покрене своето противење за влез на Република Македонија во Европската унија и НАТО и Републиката ќе го преземе своето целосно и признато место во Европа и, се разбира, на балканскиот регион. Грчката влада оттаму се оддалечи од својата позиција во 1990-тите, со некои политички отстапки и поради критиките во Грција.

Владата на Македонија сега ќе го стави Преспанскиот договор на референдум. Ако граѓаните гласаат за, прашањето за името ќе биде решено, односите со Грција, најважниот сосед во Македонија ќе се подобрат, а Македонија ќе може да ја игра улогата што треба да ја игра во европските прашања. Ако гласаат против, државата ќе има уште еден неопределен период на ќор-сокак, сеуште со незадоволително име БЈРМ, а македонските пријатели од целиот свет нема да разберат зошто компромисот кој значеше и промена на позицијата од Грција и од Македонија е одбиен. Меѓународната поддршка за позицијата на Македонија сигурно ќе биде ослабена.

Предвидени се и уставни измени сепак. Граѓаните кои се против негодуваат?

Промената во името на Републиката, која би барала промена на уставот, веќе беше предвидена во моите преговори во 1992 година, но она што сега е предложено е многу подобро за Македонија. Сега народот на Македонија мора да одлучи. Нема да гласам, но мојот силен став е дека усвојувањето на името на Северна Македонија е логично и чесно. Република Македонија беше прифатена како име за држава во Сојузна Република Југославија, но тоа не беше суверена држава. Сега кога Република Македонија е суверена држава и членка на Обединетите нации, името Северна Македонија има добра смисла. Член 4 од Повелбата на Обединетите нации не е релевантен овде. Република Македонија е веќе полноправна членка на Обединетите нации, сето тоа ќе се промени е името што Република Македонија го користи.

Сепак има некои отстапки и од наша страна

Член 7 (2) од Договорот се однесува само на провинцијата Македонија во нејзиниот “северен регион”. Член 7 како целина ги признава правата на народот и на Република Македонија и на Грција за прогласување на нивните културни наследство. Одредбата за измени во уставот и оттука и името на државата е содржана во член 1. Ако народот на Републиката го одобри, јас не гледам проблем овде.

Каков мислите дека ќе биде исходот од референдумот, што ако не пројде?

По многу години на набљудување на изборите и референдумите, силно верувам дека секогаш е грешка да се бојкотира референдум. Суштината на демократијата е право на глас, и секој граѓанин треба да го користи тоа право. Се додека референдумот е вистинска консултација со желбата на луѓето, треба да гласате, и да не успеете да го сторите тоа, не се постигнува ништо и е бесмислен гест. Со сите средства гласате против она што е предложено ако сте против него. На тој начин, со остварувањето на гласот може да успеете да го победите. Во овој случај верувам дека прашањето што треба да се стави на народот на Републиката е легитимно и се надевам дека секој граѓанин ќе го искористи својот глас. Исходот е премногу важен за секој да стои настрана. Всушност, би рекол дека е од витално значење за иднината на Република Македонија на која се чувствувам длабоко поврзан.